Στην εποχή της πληροφορίας και της υποτιθέμενης συμμετοχικής δημοκρατίας, πληθαίνουν οι ημερίδες, οι “συζητήσεις”, τα συνέδρια και τα πάνελ που έχουν στόχο —θεωρητικά— την ενημέρωση των πολιτών, την ενίσχυση του διαλόγου και τη χάραξη πολιτικής. Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει μια τελείως διαφορετική εικόνα: αυτή της κενού περιεχομένου δημόσιας έκφρασης που περισσότερο μοιάζει με κοινωνική υποχρέωση μεταξύ πολιτικών, διοργανωτών και «πρόθυμων» παραγόντων, παρά με ζωντανή και ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων.
Ο κόσμος απλώς… δεν ενδιαφέρεται
Ελάχιστοι πολίτες συμμετέχουν, ακόμη λιγότεροι πληροφορούνται καν ότι πραγματοποιούνται τέτοιες εκδηλώσεις. Η προβολή τους είναι συνήθως ανεπαρκής, πρόχειρη ή απευθύνεται μόνο σε συγκεκριμένα «κοινά». Η ουσία; Ο πολίτης —που υποτίθεται είναι το επίκεντρο— μένει στο περιθώριο. Δεν είναι πως αδιαφορεί μόνο· πολλές φορές ούτε που μαθαίνει ότι συνέβη κάτι.
Ανταλλαγή φιλοφρονήσεων και… επιταγών
Το πιο θλιβερό ίσως δεν είναι η χαμηλή προσέλευση. Είναι η αίσθηση ότι αυτές οι εκδηλώσεις γίνονται για να «εκπληρωθεί» μια υποχρέωση, να «δικαιολογηθεί» μια επιχορήγηση, να διανεμηθεί δημόσιο χρήμα προς ημετέρους: εταιρείες παραγωγής, catering, γραφεία διοργάνωσης, επαγγελματίες «συζητητές». Και φυσικά, για να βρουν αφορμή να ανταλλάξουν ευγένειες και «βαθυστόχαστες» απόψεις εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, υπουργείων ή οργανισμών, με γλώσσα που περισσότερο θυμίζει φιλολογικό διαγωνισμό παρά πολιτική τοποθέτηση.
Αμπελοφιλοσοφία και μηδενικό κοινωνικό αποτύπωμα
Εκθέσεις ιδεών, ανακυκλωμένες διαπιστώσεις, τίτλοι όπως “Η κοινωνία του αύριο” ή “Προκλήσεις και ευκαιρίες για τη νέα γενιά”, χωρίς κανένα πρακτικό αντίκρισμα. Ποια είναι τα συμπεράσματα; Ποιος τα καταγράφει; Ποιος τα εφαρμόζει; Συνήθως κανείς. Τα πάντα τελειώνουν με χειροκροτήματα, φωτογραφίες και μια ανάρτηση στα social media των διοργανωτών.
Χρήματα χωρίς απόδοση
Το πιο προβληματικό; Οι ημερίδες αυτές χρηματοδοτούνται. Από κρατικούς φορείς, προγράμματα ΕΣΠΑ, δημοτικούς προϋπολογισμούς. Χιλιάδες ευρώ δαπανώνται κάθε φορά. Αν γίνονταν απολογισμοί, αν μετρούσαμε το κοινωνικό αντίκτυπο ανά ευρώ που δαπανήθηκε, τα αποτελέσματα θα ήταν αποκαρδιωτικά.
Ο πολίτης εκτός κάδρου
Οι ημερίδες υποτίθεται απευθύνονται στον πολίτη. Όμως ο μέσος πολίτης ούτε ενημερώνεται, ούτε συμμετέχει. Η προβολή είναι ανύπαρκτη ή κουραστικά εσωτερική: μεταξύ των ίδιων προσκεκλημένων και των πολιτικών γραφείων που επιμελούνται την “παρουσία”. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως στις περισσότερες από αυτές, το κοινό αποτελείται από… τους ίδιους τους ομιλητές και τους συνεργάτες τους.
Χρήμα υπάρχει – αλλά πού πάει;
Το κόστος αυτών των εκδηλώσεων συχνά αγγίζει ή ξεπερνά τις δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Από δημόσια ταμεία: επιχορηγήσεις υπουργείων, προγράμματα ΕΣΠΑ, δημοτικούς και περιφερειακούς προϋπολογισμούς. Όλα νόμιμα, φυσικά. Όμως πόσο ηθικό είναι να διοργανώνονται “συζητήσεις” για “το μέλλον των νέων” ή “την πράσινη ανάπτυξη” όταν το μόνο που μένει είναι ένας φάκελος με εισηγήσεις που δεν διαβάζει κανείς;
Οικοσύστημα φιλοφρονήσεων και αμπελοφιλοσοφίας
Σε αυτές τις εκδηλώσεις δεν παράγεται πολιτική. Ανταλλάσσονται τυποποιημένες ομιλίες, κοινοτοπίες, ευχές και δημόσιες φιλοφρονήσεις. Οι ίδιοι και οι ίδιοι μιλάνε — πολλές φορές για πράγματα που δεν γνωρίζουν πραγματικά, απλώς για να δηλώσουν παρόντες. Είναι μια κλειστή αγορά προβολής, όπου το κύριο προϊόν είναι η εικόνα.
Η κοινωνία θέλει πράξεις, όχι πάνελ
Όταν η κοινωνία ζητά λύσεις, δεν εννοεί άλλες θεωρητικές ημερίδες. Ζητά απτά έργα, ορατά αποτελέσματα, λογοδοσία για τα χρήματα που δαπανώνται στο όνομά της. Αν οι φορείς δεν μπορούν να το καταλάβουν, τότε απλώς αναπαράγουν ένα σύστημα αυτοεπιβεβαίωσης: μιλάνε μεταξύ τους, χειροκροτούν μεταξύ τους, επιδοτούν μεταξύ τους.
Κλείνοντας:
Η δημόσια συζήτηση είναι απαραίτητη. Αλλά όχι ως βιτρίνα. Αν οι ημερίδες συνεχίσουν να λειτουργούν ως εργαλείο διανομής δημοσίου χρήματος και ως φόρουμ πολιτικής ματαιοδοξίας, τότε δεν μιλάμε για δημοκρατία. Μιλάμε για θέατρο.
Ζούμε στην εποχή των ημερίδων για τις ημερίδες. Όπου η πολιτική επικοινωνία γίνεται αυτοσκοπός και η ενημέρωση προσχηματική. Χρειάζεται μια βαθιά επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη δημόσια συζήτηση. Και, το κυριότερο, χρειάζεται λογοδοσία.
Ίσως, τελικά, να ήρθε η ώρα οι πολίτες να απαιτήσουν κάτι πιο απλό: “αν δεν υπάρχει ουσία, μην ξοδεύετε ούτε ευρώ.”
Επιμέλεια – Τάκης Καρβουνιάρης